Từ thiện là hoạt động trợ giúp, giúp đỡ những hoàn cảnh khó khăn trong cuộc sống, thể hiện tinh thần tương thân, tương ái, lá lành đùm lá lách. Chính vì vậy không nên có những ồn ào xoay quanh việc từ thiện bởi lẽ những ồn ào không đáng có sẽ dần làm mất đi niềm tin của nhà hảo tâm/mạnh thường quân cho hoạt động từ thiện.

Liên quan vụ lùm xùm từ thiện của một TikToker P.T và chị L.T.T.H xôn sao mấy ngày qua, hiện nay có rất nhiều quan điểm pháp lý về việc đứng ra kêu gọi cũng như trách nhiệm của người nhận quyên góp. Đến nay, chưa có bất kỳ kết luận chính thức nào cho sự việc này. Tuy nhiên, cũng có không ít câu hỏi đặt ra: “Liệu nhà hảo tâm/mạnh thường quân có được đòi lại tiền đã quyên góp trong trường hợp xác định tiền từ thiện đã được sử dụng sai mục đích kêu gọi ban đầu?”

Số tiền kêu gọi từ thiện mà Tiktoker P.T kêu gọi được lên đến hơn 16 tỉ đồng để giúp đỡ cho bé M.H (tên thường gọi là Bắp) trong hành trình chữa bệnh ung thư máu thu hút sự quan tâm, bàn luận từ cư dân mạng và gần đây vấn đề minh bạch trong hoạt động từ thiện được dư luận đặc biệt quan tâm. Bởi số tiền kêu gọi không chỉ dừng lại ở vài chục triệu, vài trăm triệu mà có thể lên đến hàng chục tỷ đồng. “Sao kê” được nhắc đến rất nhiều mỗi khi có ồn ào trong hoạt động từ thiện vậy: Người kêu gọi từ thiện có bắt buộc phải sao kê tài khoản thu – chi không?

Khoản 2 Điều 23 Nghị định 93/2021/NĐ – CP quy định “Cá nhân tiếp nhận nguồn đóng góp tự nguyện và sử dụng để hỗ trợ trực tiếp cho bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo. Cá nhân tổng hợp đầy đủ thông tin về kết quả tiếp nhận, sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo và thực hiện công khai trên các phương tiện truyền thông“.  Căn cứ quy định nêu trên khi tiếp nhận nguồn đóng góp tự nguyện người tiếp nhận có trách nhiệm tổng hợp đầy đủ thông tin về kết quả tiếp nhận, sử dụng nguồn đóng góp từ thiện và thực hiện công khai trên các phượng tiện truyền thông. Do đó, ngay cả trong trường hợp các nhà hảo tâm không yêu cầu sao kê các khoản thu chi thì người kêu gọi, tiếp nhận từ thiện cũng phải có trách nhiệm thực hiện vấn đề này. Việc làm này là cần thiết nhằm đảm bảo tính minh bạch trong việc cho và nhận từ thiện, tránh những nghi ngờ, giả thiết không đáng có.

Thứ 2, về vấn đề có được đòi lại tiền từ thiện đã quyên góp trong trường hợp xác định số tiền đó đã sử dụng sai mục đích kêu gọi ban đầu không?

Hiện nay, Nghị định 93/2021/NĐ-CP chưa quy định về việc hoàn trả lại tiền cho các nhà hảo tâm nếu phát hiện tiền quyên góp thiếu minh bạch. Tuy nhiên, xét về góc độ dân sự thì việc cho và nhận tiền từ thiện có thể xem là một giao dịch dân sự, cụ thể là hợp đồng tặng cho có điều kiện. Điều 457 và Điều 462 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định như sau:

“Điều 457. Hợp đồng tặng cho tài sản

Hợp đồng tặng cho tài sản là sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó bên tặng cho giao tài sản của mình và chuyển quyền sở hữu cho bên được tặng cho mà không yêu cầu đền bù, bên được tặng cho đồng ý nhận.

Điều 462. Tặng cho tài sản có điều kiện

1. Bên tặng cho có thể yêu cầu bên được tặng cho thực hiện một hoặc nhiều nghĩa vụ trước hoặc sau khi tặng cho. Điều kiện tặng cho không được vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội.
2. Trường hợp phải thực hiện nghĩa vụ trước khi tặng cho, nếu bên được tặng cho đã hoàn thành nghĩa vụ mà bên tặng cho không giao tài sản thì bên tặng cho phải thanh toán nghĩa vụ mà bên được tặng cho đã thực hiện.
3. Trường hợp phải thực hiện nghĩa vụ sau khi tặng cho mà bên được tặng cho không thực hiện thì bên tặng cho có quyền đòi lại tài sản và yêu cầu bồi thường thiệt hại.”

Như vậy, trong trường hợp các nhà hảo tâm, các mạnh thường quân có căn cứ chứng minh số tiền mình quyên góp được sử dụng sai mục đích, nghĩa là người nhận tiền từ thiện sử dụng không đúng mục đích kêu gọi ban đầu thì có thể khởi kiện dân sự để đòi lại số tiền mình đã quyên góp theo khoản 3 Điều 426 Bộ luật Dân sự năm 2015.

Thứ 3, sử dụng tiền từ thiện sai mục đích kêu gọi ban đầu có bị xử phạt không?

Đối với vấn đề này cần xem xét các trường hợp cụ thể:

Trong trường hợp người sử dụng tiền từ thiện không phải là người trực tiếp kêu gọi từ thiện (có người đứng ra kêu gọi quyên góp) thì hiện nay pháp luật hiện hành không quy định hình thức chế tài đối với người được trợ cấp nhưng sử dụng sai mục đích ban đầu. Tuy nhiên xét về bản chất của việc cho và nhận từ thiện thì nghĩa vụ của người trợ cấp là phải sử dụng đúng mục đích trợ giúp ban đầu. Như đã đề cập ở trên, đây có thể được xem là dạng giao dịch tặng cho có điều kiện (kêu gọi vào mục đích gì thì phải sử dụng vào mục đích đó). Nếu người được quyên góp không sử dụng đúng mục đích như lời kêu gọi khi quyên góp thì người đã quyên góp có thể yêu cầu người được quyên góp trả lại số tiền (tài sản) sử dụng sai mục đích.

Trong trường hợp người sử dụng tiền từ thiện cũng là người trực tiếp kêu gọi từ thiện nhưng lại sử dụng dòng tiền từ thiện cho mục đích khác như tiêu xài cá nhân, mua nhà, mua xe,…thì được xem là sử dụng tiền sai mục đích kêu gọi.

Điều 5 Nghị định 93/2021/NĐ-CP quy định về các hành vi bị nghiêm cấm như sau:

“1. Cản trở hoặc ép buộc tổ chức, cá nhân tham gia vận động, đóng góp, tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện.

2. Báo cáo, cung cấp thông tin không đúng sự thật; chiếm đoạt; phân phối, sử dụng sai mục đích, không đúng thời gian phân phối, đối tượng được hỗ trợ từ nguồn đóng góp tự nguyện.
3. Lợi dụng công tác vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện để trục lợi hoặc thực hiện các hoạt động xâm phạm an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội.”

Như vậy, nếu các nhà hảo tâm, mạnh thường quân phát hiện tiền quyên góp thiếu minh bạch và có chứng cứ chứng minh cho việc này thì người quyên góp có thể trình báo với cơ quan chức năng có thẩm quyền vào cuộc để làm sáng tỏ vấn đề. Khi đó, tùy theo kết luận điều tra của cơ quan chức năng, nếu có sai phạm trong việc sử dụng tiền từ thiện sai mục đích thì hành vi này có thể bị xử phạt hành chính về vi phạm quy định về quản lý tiền, hàng cứu trợ hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” theo quy định tại Điều 174 hoặc tội “Lạm dụng tín nhiệm để chiếm đoạt tài sản” theo quy định tại Điều 175 Bộ Luật hình sự 2015 hiện hành. Và khi người kêu từ thiện đã bị xử lý về một trong các hành vi nêu trên thì sẽ bị buộc nộp lại số tiền đã nhận được, lúc này số tiền sẽ được hoàn trả lại cho các nhà hảo tâm, mạnh thường quân.

Khách hàng có thể tìm hiểu thêm các vấn đề liên quan đến tại đây: